В данной статье представлены перспективы развития возобновляемой энергетики Казахстана. Произведен анализ ветроэнергетического оборудования. Рассмотрены типы ветряных установок (по количеству лопастей, по номинальной мощности, по направлению оси, по месту расположения). Показаны различия между ветряками, у которых оси вращения: горизонтальная и вертикальная. Отмечено, что горизонтальные установки необходимо по направлению ветра ориентировать, в отличие от вертикальных. Также для горизонтальных ветряков обязательным условием является высокая мачта, так как потоки ветра интенсивнее на высоте на ротор. Меньше нуждаются в этом вертикальные установки. Эффективность работы выше в целом у горизонтальных устройств, чем у вертикальных. В статье рассмотрены типы ветрогенераторов. Описаны конструкции, особенности их конструкции, достоинства и недостатки. Рассмотрены принципы работы устройств, область применения. Рассмотрен коэффициент полезного действия для вертикального и горизонтального ветрогенераторов. Коэффициент полезного действия для вертикального и горизонтального ветряных турбин имеют примерно одинаковое значение. Для вертикальных ветряков это 20 – 30 %, для горизонтальных установок 25 – 35 %. Отмечено в статье, что интерес к возобновляемой энергетике, а именно ветроэнергетика, помогает определять странам вопросы экологии и энергетической безопасности

https://doi.org/10.48081/VXWG4153

2023

Выпуск 3

Қазіргі таңда цифрлық байланыс пен электронды техникада жиі қолданылатын кедергіге орнықты кодтардың бірі – турбо-кодтар болып табылады. Бұл кодтардың даму тарихы отыз жылдан астам уақытты құрайды. Турбо-кодтарды қолданудың өзектілігі бұл кодтардың көмегімен Шеннон шегіне жақын қателерді түзетуге мүмкіндікке қол жеткізумен анықталады. Турбо-кодтар 3G мен 4G стандарттары үшін арна кодтары ретінде пайдаланылды. Бұл стандарттар мобильдік интернеттің пайда болуына септігін тигізді. Бұл ғылыми мақалада кедергіге орнықты кодтардың бірі болып саналатын турбо-кодтар қарастырылып, зерттелді. Оралған турбо-кодтардың компьютерлік моделі құрылды. Ол үшін MatLAB қолданбалы программалар пакетімен интеграцияланған Simulink программалау графикалық ортасы қолданылды. Гаусс арнасының математикалық моделі жасалып, Гаусс арнасындағы турбо-кодтаушының компьютерлік моделі құрылды. Гаусс арнасы ретінде Гаусс шуылы қосылған байланыс арнасы алынды. Цифрлы фазалық модуляцияның екілік түрі қолданылып, бірнеше итерацияның көмегімен жүзеге асырылды. Әр түрлі итерациядағы өнімділік графикалық түрде көрсетілді. 3G және 4G стандарттары үшін арна кодтары ретінде турбо-кодтардан басқа LDPC кодтары пайдаланылғанын ескере отырып, бұл жұмыстың жалғасы ретінде келешекте LDPC кодтарды зерттеу жұмыстары жүргізіледі.

https://doi.org/10.48081/XKHS5012

2023

Выпуск 3

Релелік қорғанысы құрылғыларының өлшеуіш органдар ретінде ток трансформаторларын пайдаланбай, геркондарды қолдану, оларды құрудың өзекті мәселесін шешуге мүмкіндік беретіні, атап өтілді. Осы уақытқа дейін белгілі болған геркондардармен орындалған өлшеуіш органдар электр беріліс желілерін релелік қорғанысы үшін пайдаланған кезде келесі кемшіліктерге тән екендігі анықталды: төмен сезгіштігі, өйткені желінің сымдары жел жүктемелерінің әсерінен тербелістеу мүмкін (яғни кеңістіктегі орнын өзгертеді), ал геркондар бастапқы қалпыда қалады; аталған жүктемелердің әсерінен өлшеуіш органның өзі сынуы мүмкін, бұл сенімділіктің жеткіліксіздігін сипаттайды; қос тізбекті электр беріліс желілері үшін қолдану мүмкін емес. Электр беріліс желілерін релелік қорғаныс үшін геркондармен орындалған екі жаңа өлшеуіш орган ұсынылған, оларда көрсетілген кемшіліктер жоқ: біріншісі – кернеуі 500 кВ желіні қорғау үшін, екіншісі – параллель желілерді қорғау үшін. Олардың құралымдары мен жұмысының толық сипаттамасы берілген. Өлшеуіш органдардың жаңалығы, төрт тікбұрышты брустар мен екі пластинаны, екі Т-тәрізді брустар және П-тәрізді пластиналар, біреуі трапеция тәрізді пластинасы, бірінші жағдайда алты бұрандалы тартымы және екіншісінде – екі бекіткіш жолақты, арқансымды, екі талрепті, екі дискіні және екі тесіп өткен ойық бар қақпақты, пайдалану болып табылады.

https://doi.org/10.48081/JZZW5890

2023

Выпуск 3

Emissions of pollutants are of great public concern due to their impact on the environment and human health. There is an acute issue of saving energy resources while reducing harmful emissions during the combustion of various types of fuel. Used oil, which consists mainly of hydrocarbons, is an excellent alternative for partial or complete replacement of typical design fuels does not contain the heavy residual fraction characteristic of heavy fuels. This article provides an overview of alternative fuel combustion technologies. The review focuses on the principles of operation, key technologies in the field of used oil combustion. As an alternative to existing technologies on the market, an innovative design of a swirl burner for burning various types of fuel is presented in comparison with the closest analogue in terms of design and characteristics. The main advantages of using the innovative design of the burner are substantiated. The conducted literature review and analysis will be useful for further study of the efficient combustion of used oil.

https://doi.org/10.48081/XOTU3472

2023

Выпуск 3

The article considers two options for autonomous power supply using both traditional and non-traditional fuels. The efficiency of using renewable energy sources is described depending on the climate, geographical location and method of energy production. The relevance of this topic is caused by increasingly high environmental requirements for production. Moreover, decentralization with the use of unconventional sources allows the energy system to be more flexible in an autonomous mode, taking into account the time of day, the intensity of solar, wind and hydropower. The use of renewable energy sources is also possible in combination with solid, liquid and gaseous fuels. Combined systems are very convenient for power supply of small objects. These can be settlements remote from centralized power supply, autonomous industrial facilities, peasant farms, livestock farms. One of the energy supply options is more suitable for the northern region of the country with a long cold period and the presence of large coal reserves, there is an opportunity for the consumer to receive gas, as well as heat and electric energy when using coal as a feedstock, a kind of local gas network. The second method will ensure the disposal of animal waste and organic waste.

https://doi.org/10.48081/JZWM4981

2023

Выпуск 3

Мақалада ауылшаруашылығы дақылдарының өнімділігін болжауға арналған модельдері мен әдістері қарастырылған. Зерттеу барысында осы бағыттағы соңғы жылдардағы Web of Science, Scopus деректер қорындағы отандық және шетел ғылыми еңбектер зерделенген. Сонымен қатар, 2012-2022 жылдар аралығындағы «Солтүстік Қазақстан ауыл-шаруашылығы тәжірибелік станциясы» ЖШС-інде өсірілетін жаздық бидайдың өнімділігі мысалында Statistica жүйеісн қолданып, болжау әдістеріне тоқталған. Қарастырылған жылдардағы жаздық бидай өнімділігінің экономикалық-математикалық моделі дәрежелік фунцкия түрінде құрылған. Корреляциялық талдау әдісі арқылы осы жылдардағы вегетациялық кезеңдегі ауа температурасы мен жаздық бидай өнімділігінің арасындағы байланыс зерттеліп, нақты және болжамдық мәндер шашыранды диаграмма арқылы көрсетілген. Жасанды персептрон нейрондық желісі арқылы болжамдық моделдер құрылып, ең жақсы нәтиже беретін болжамдау моделі таңдалып алынған. Сонымен қатар, қарастырылған экономикалық-математикалық талдау, сараптау, статистикалық талдау және жасанды нейрондық әдістеріне терең тоқталып, нәтижесінде әр әдіске байланысты нақты тұжырымдар ұсынылған. Мақала авторлардың осы бағытта соңғы жылдары жүргізіліп жатқан ғылыми зерттеу жұмыстарының жалғасы болып табылады және аталған серіктестіктің ғылыми-зерттеу бөлімінің қызметкерлеріне, осы салада зерттеу жүргізетін мамандарға, докторанттарға бағыт беруге көмектеседі.

https://doi.org/10.48081/QSWV9292

2023

Выпуск 3

В статье разработана система дополнительной электрогенерации собственных нужд котельной малой и средней мощности с использованием теплофикационных турбин и генераторов при утилизации вторичной теплоты на примере установок Костанайской области. Исследованы конструкции паросиловых установок, их технические и технико-экономические характеристики. В результате исследования выявлены основные причины и потенциальная эффективность внедрения системы турбина – генератор при использовании ее от источника сбросного тепла. Внедрение данной системы электрогенерации позволит сократить потребность котельных малой и средней мощности в электроснабжении собственных нужд с выдачей излишков электроэнергии в централизованную электросеть, снизить зависимость от энергетического топлива, а также обеспечить прирост энергетических мощностей. Рассмотрены вопросы энергоэффективности система турбина-генератор. Наблюдается незначительное снижение КПД системы турбогенерации вследствие повышения температуры окружающего наружного воздуха (1-2%), а также расчетный удельный расход условного топлива, который составил 0,01-0,05 кг/Квт·ч при изменений температуры внешней среды на 5-7 0С. Доказано, что система эффективна и может вырабатывать достаточно энергии в период эксплуатации, что позволит покрыть расходы потребления электроэнергий собственных нужд котельной, сократить нагрузку на климат, а также обеспечить надежность и бесперебойность электроснабжения.

https://doi.org/10.48081/ZHPK5502

2023

Выпуск 3

Бұл жұмыста антеннаның биіктігіне байланысты үстелдің металл корпусының ішіндегі терагерц (TГц) сымсыз арнасының жолындағы шығындар моделі келтірілген. Металл қораптың ішіндегі көру сызығы (LoS) аймағында таралу өлшемдері жолдағы шығындар төменгі қабырғадан трансивердің биіктігіне байланысты өзгеретінін және кейбір биіктіктер үшін жолдағы шығындар бос кеңістіктің мәнінен төмен екенін көрсетеді. Резонатор режимдеріне негізделген талдау te-дің алғашқы сегіз режимі қораптың ішіндегі резонанстық режимдерге үстемдік ететіндігін көрсетеді. Сонымен қатар, жолдағы шығындарды талдау резонанстық режимдер қораптың ішіндегі шағылысулармен бірге жолдағы жоғалту қисығындағы қатты толқындарға жауап беретіндігін көрсетеді. Трансивер биіктігінің өзгеруімен шығынның таралу сценарийлеріне назар аудардық, трактаттағы шығынды талдау көрсеткендей, толқын да, резонанстық режим де қабылданған қуатқа ықпал етеді. Мұнда, әрі қарай, біз металл корпустағы жолдағы орташа шығындар моделін толқын мен резонанстық режимдердің суперпозициясы ретінде ұсынамыз. Сонымен қатар, дәлдік үшін біз te-дің алғашқы сегіз резонанстық режимімен қабылданған қуаттың өзгеруін модельдейміз. Мақаланың қалған бөлігі келесідей ұйымдастырылған. II бөлімде жолдағы шығындар моделін құру үшін қолданылатын өлшеу сценарийі сипатталған. III бөлімде өлшеу нәтижелері, жолдағы шығындар моделі келтірілген және алынған нәтижелер талқыланады. IV бөлім-қорытынды.

https://doi.org/10.48081/VXCP3444

2023

Выпуск 3

В данной статье рассматривается вопрос разработки магнитного преобразователя тока и метода определения его порога срабатывания при известном токе срабатывания защиты. В нем используется контактная система от реле тока РТ-40, два магнитопровода и система крепежных стоек, обеспечивающих его крепление на защищаемой электроустановке в непосредственной близости от токоведущей шины. При этом шина закрепляется на опорных изоляторах и имеет дополнительную накладную изоляцию. В магнитном преобразователе тока (МПТ) регулировка порога срабатывания осуществляется путем перемещения его магнитной системы относительно шины с током и рычага. Для определения расстояния между магнитопроводами и шиной с током, а также положения рычага для выставления порога срабатывания, определяемое на шкале величиной при известном токе срабатывания с одной стороны, используется зависимость , получаемая экспериментальным путем, где - индукция магнитного поля в воздушном зазоре, при которой происходит срабатывание МПТ. С другой стороны, с помощью программного комплекса ELCUT для задаваемых величин и моделирования индукции . Требуемые для установки порога срабатывания величины и получаются при равенстве величин и .

https://doi.org/10.48081/JFAV2785

2023

Выпуск 3

Озонды бақылау әдісін жасау және оны жүзеге асыру арқылы озонометриялық құрылғыларды жасау үшін олардың қарапайым, әрі ыңғайлы жұмыс кезінде белгілі бір жоғары дәлдікпен, сенімділікпен ерекшеленуін қамтамасыз етудің маңызы өте зор. Зерттеу нәтижелерінің көмегімен атмосфералық ауадағы озон концентрациясын өлшеудің ең тиімді жолы оларды тәжді разрядтағы иондардың қозғалғыштығы арқылы анықтау екенін көрсетті. Сондықтан, алдымен, оң бірполярлы тәжі жағдайында иондардың қозғалғыштығының мәндерін эксперименттік түрде өлшеу мүмкіндіктерін қарастырамыз. Озон концентрациясын өлшеу озонның физика - химиясы мен озон өндіру технологиясы үшін өзекті болып табылады, ал ауадағы озон мөлшерін үздіксіз бақылау тұрмыстық және қызметтік үй-жайлар мен емдеу орындарын озондауға дайындау кезінде де қажет. Барлық жағдайларда озонометрлерге олардың дизайнының қарапайымдылығы мен жоғары шуылға төзімділігіне, өлшеу дәлдігі кезінде жұмыс жасау ыңғайлылығына талаптар қойылады [15]. Берілген жұмыста разрядтық ток шамасының иондардың орташа қозғалғыштығының мәніне тікелей тәуелділігін ескере отырып, токтың ұлғаюынан разрядтық саңылау ішіндегі озонның көлемдік концентрациясын анықтауға мүмкіндік беретін, озонды оның жоғары концентрациясында бақылау үшін қолайлырақ болатын әдіс ұсынылды. Бақылау дәлдігі мен нәтижелердің сенімділігін арттыру үшін теңдестірілген өлшеу сұлбасы қолданылды.

https://doi.org/10.48081/OGDD2247

2023

Выпуск 3