Қазіргі заманғы экологиялық талаптарға жауап беретін баламалы энергия көзі ретінде шағын су энергетикасының артықшылықтары талқыланады. Электр энергиясының тәуелсіз көзі ретінде тек баяу ағып жатқан өзендерге арналған, тиімділігі жоғары шағын су электр станциясының жобасы ұсынылады. Шағын су электр станциясының жұмыс істеуі үшін қажетті құрылғылар мен жабдықтар сипатталған. Сонымен қатар экологиялық таза және тиімді энергия көздерін пайдалану қажеттілігі артуда, сондықтан гидроэнергетика саласы, оның ішінде шағын су электр станциялары (ШСЭС), ерекше маңызға ие. Бұл мақалада шағын су электр станцияларын қолданудың жаңа әдістері мен технологиялары, сондай-ақ синхронды генераторлардың жұмыс тиімділігін арттыру үшін жүргізілетін талдау қарастырылады. Шағын ГЭС-тер табиғи су ағынын пайдаланып, экологиялық таза энергия өндіруге мүмкіндік береді, әрі олардың құрылымы мен жұмыс істеу ерекшеліктері су ресурстарын тиімді пайдалануға бағытталған. Жаңа әдістер ретінде гибридті турбиналар, автоматтандырылған басқару жүйелері, энергия сақтау технологиялары мен экологиялық әсерді азайту әдістері енгізілуде. Сонымен қатар, синхронды генераторлардың тиімділігін арттыру үшін жаңа материалдар мен технологиялар қолданылуда, олар гидроэлектростанциялардың тұрақты және тиімді жұмысын қамтамасыз етеді. Бұл мақала шағын су электр станциялары мен синхронды генераторлардың болашағын талқылап, осы саланың дамуына ықпал ететін жаңа тәсілдер мен ғылыми жетістіктерді көрсетуге бағытталған.

https://doi.org/10.48081/EAFC7528

2025

Выпуск 1

2015 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы бекіткен тұрақты даму мақсаттары 15 жылдық күн тәртібінің негізгі элементтері болып табылады және оларға қол жеткізу планетаның табиғи ресурстарын қорғауды және жер бетіндегі барлық тіршілік иелері үшін лайықты өмір сүру жағдайларын жасауды қамтамасыз ететін басым көрсеткіштерден тұрады. Қазіргі уақытта әлем тұрақты даму үшін, әсіресе энергетика мен қоршаған ортаға қатысты үнемі жаңа қиындықтарға тап болады. Тұрақты инфрақұрылымға, технологияға, өмір салтына және ресурстарды әділ бөлуге жылдам көшуге ықпал ететін жаһандық экономикалық өзгеріс қажет. Соңғы жылдары халықаралық қоғамдастық әлемдік энергетикалық нарықта туындайтын түрлі проблемаларға байланысты энергетикалық өтпелі кезеңге жәрдемдесуге бел буды. Бұл тұрғыда жаңартылатын көздер энергия балансын әртараптандыруда маңызды рөл атқарады, бұл декарбонизацияны жеделдету үшін өміршең шешім болып табылады. Бұл мақалада энергетикалық секторлары пайдалы қазбаларға негізделген Қазақстан мен Өзбекстан мысалында ресурстарға бай елдің «жасыл» экономикаға және орнықты энергетикалық болашаққа көшуін қолдаудың экологиялық таза және тиімді нұсқасының проблемалары мен перспективалары қарастырылады. Қазіргі уақытта осы мемлекеттердегі Энергетикалық жүйе екі негізгі сынаққа тап болады: электр энергиясына сұраныстың артуы және қоршаған ортаның ластануын бақылау қажеттілігі. Екі елде де энергетика секторы жергілікті өндірілген көмірге қатты тәуелділікке байланысты көмірқышқыл газы шығарындыларының өте маңызды үлесін құрайды. Энергетика секторы үшін отынды таңдау болашақ көміртегі шығарындыларының траекториясын анықтайтын негізгі факторлардың бірі болып табылады. Болашақта жаңартылатын энергетиканың кең таралуына кедергі келтіретін негізгі мәселе қазба отын секторына мемлекеттік бағдарлау жатады.

https://doi.org/10.48081/ISJK6149

2025

Выпуск 1

Мульти- беспилотных летательных аппаратов (БПЛА) предлагают различные решение для доставки первой помощи и необходимых материалов в районы стихийных бедствий, например, пострадавшие от землетрясений, наводнений, оползней, лесных пожаров и пандемий. Использование беспилотников в таких ситуациях доказало свою важность, помогая ускорять восстановительные работы и минимизировать экономические потери. Беспилотные летательные аппараты (БПЛА) сталкиваются с риском столкновения с птицами и другими объектами, особенно в зонах без сетевого покрытия. В условиях стихийных бедствий важно обеспечить своевременную доставку первой помощи, учитывая ограниченные ресурсы, такие как заряд батареи. Для этого нужно сбалансировать покрытие точек доставки, точность посадки и безопасность полета БПЛА. Модели Deep Q-network (DQN) широко используются для планирования маршрутов, но ранее редко учитывали некооперативные сценарии. В статье предлагается новая структура DQN, которая учитывает такие риски, как птицы и неожиданные препятствия. Также создается уникальная система вознаграждений для улучшения покрытия доставки и безопасных посадок. Моделирование показало, что использование нескольких БПЛА может эффективно обеспечить доставку первой помощи в условиях бедствия.

https://doi.org/10.48081/GEHY5674

2025

Выпуск 1

Статья посвящена методам первичной обработки лигноцеллюлозного сырья. Назначение первичной обработки заключается в превращении биомассы из лигноцеллюлозы в полезные химические вещества. В статье проведен анализ современных исследований в области первичной обработки лигноцеллюлозного сырья. Результаты этих исследований направлены на повышение эффективности переработки отходов растениеводства. Также рассмотрены методы первичной обработки лигноцеллюлозного сырья. Многие исследователи отмечают, что положительно влияет на эффективность дальнейшей переработки. Представляют собой такие методы первичной обработки как измельчение, обработка паром, автогидролиз, водная горячая обработка, щелочная обработка и обработка перекисью, комбинированная обработка и т.д. При небольших значениях рН могут формироваться различные типы ингибиторов: карбоновые кислоты, фураны и фенольные соединения. Этот процесс можно отнести к основному минусу большинства методов первичной обработки. Многие из рассмотренных методов первичной обработки имеет больше плюсов, но наиболее перспективными являются комбинированные методы обработки. В особенности вызывает интерес использование различных комбинированных методов, таких как гидролиз с применением кислотных или щелочных растворов, экстракция с использованием растворителей или механохимические методы, которые весьма эффективны при производстве пищевых добавок, биотоплива, экстракции активных веществ и т.д.

https://doi.org/10.48081/HQIP7634

2025

Выпуск 1

В данной статье анализируются основные аспекты и преимущества технологии газификации угля, а также обобщается международный опыт ее применения в различных странах. Особое внимание уделено одному из наиболее эффективных способов газификации угля, с подробным описанием физических и химических реакций, происходящих внутри газификатора. Также в работе акцентируется внимание на значимости технологии газификации угля для развития энергетической отрасли Казахстана с учетом ее роли в обеспечении энергетической безопасности, устойчивой экономики страны и снижении экологической нагрузки. В качестве решения для эффективного внедрения продуктов газификации предлагается последующее сжигание синтез-газа в комплексной парогазовой установке с полным циклом газификации, что позволит повысить энергетическую эффективность использования органического топлива для производства электроэнергии с 38% до 60%. Особую ценность технология представляет для центральных, северных и восточных регионов Казахстана, в которых отсутствует регулярное газоснабжение, но при этом имеются существенные запасы угля. Этот обзор является ориентиром для дальнейших исследований в области технологии газификации угля с акцентом на ее роль в производстве экологически чистого топлива и сокращении выбросов парниковых газов, а также в контексте перехода к устойчивой энергетике.

https://doi.org/10.48081/HQXN2784

2025

Выпуск 1

В данной работе рассматривается новый двухдоменный подход к обнаружению поддельных лиц, ориентированный на повышение надежности и точности современных биометрических систем. Предлагаемая методология основана на уникальном сочетании анализа в пространственной области и детальном исследовании частотных характеристик, что достигается благодаря специально разработанной двухветвевой архитектуре. Первая ветвь обрабатывает аугментированные изображения, выявляя ключевые признаки в виде текстурных и цветовых аномалий, которые часто сопровождают попытки спуфинга. Вторая ветвь одновременно анализирует фурье-преобразования тех же изображений, позволяя обнаруживать повторяющиеся паттерны и другие высокочастотные искажения, не всегда заметные при классическом пространственном анализе. Для проверки эффективности модели использовался набор данных OULU-NPU, известный своей сложностью и разнообразием типов атак, включая распечатанные изображения, демонстрацию видео на экранах и использование 3D-масок. Результаты экспериментов подтвердили высокую точность классификации, свидетельствуя о способности модели надежно дифференцировать подлинные лица от сфабрикованных. Кроме того, достигнутые показатели близки к лучшим современным результатам, что указывает на высокую практическую ценность данного решения. Таким образом, предложенный двухдоменный анализ, совмещающий пространственные и частотные признаки, открывает перспективы дальнейшего совершенствования механизмов защиты, в особенности для систем, критичных к ошибкам аутентификации и уязвимых к все более изощренным методам подделки

https://doi.org/10.48081/CBEO3003

2025

Выпуск 1

Бұл мақалада жаңартылатын энергия көздерінің ауқымды интеграциясы үшін энергияны сақтау технологияларына жан-жақты шолу және салыстырмалы талдау берілген. Жұмыста желіге интеграциялаудың әртүрлі сценарийлері үшін қолайлы нұсқаларды анықтау мақсатында техникалық, қаржылық және экологиялық критерийлер бойынша әртүрлі энергияны жинақтаудың жүйелері (ЭЖЖ) бағаланады. Әдіснамалық тұрғыдан, энергияны сақтау түріне байланысты жіктеледі және техникалық сипаттамалары, қаржылық көрсеткіші және қоршаған ортаға әсері бойынша бағаланады. Су жинаушы электростанциялары (СЖЭ) сияқты механикалық энергияны сақтау жүйелері сенімділік пен тиімділікті қамтамасыз ететін жетілген шешім болып табылады, әсіресе энергияны аса ірі көлемде сақтау үшін. Электрохимиялық ЭЖЖ, соның ішінде литий-ионды (Li-ion) батареялар және ванадий редокс-батареялар (ВРБ) масштабталу икемдігі мен жоғары энергия тығыздығын көрсетеді, бірақ қаржылық салымдар мен экологиялық тұрақтылыққа қатысты мәселелерге тап болады. Сонымен қатар, суперконденсаторлар және асқынөткізгіштік магниттік энергияны жинақтау жүйелері (АМЭЖЖ) сияқты жаңа технологиялар жоғары қуаттың жылдам шығарылуының арқасында электр желісінің тұрақтылығы мен сапасын арттыруға көмектеседі. Мақалада тұрақты энергетикалық болашақты қамтамасыз ету үшін негізделген шешімдер қабылдауға ықпал ететін энергетикалық жүйеге интеграциялаудың мәселелерін шешу үшін ЭЖЖ технологияларының әртараптандырылған портфолиосының қажеттілігі көрсетілген.

https://doi.org/10.48081/DNRI6162

2025

Выпуск 1

Мақалада электр кешендерін басқару жүйелерінің негізгі түрлерін, олардың сипаттамаларын және қолдану салаларын зерттеуге мүмкіндік беретін стенд талқыланады. Зертханалық стенд релелік тізбектер тілінде контроллерлерді бағдарламалауды тиімді оқытуға арналған. Стендте зертханалық жұмысты орындағаннан кейін студенттер бағдарламалық-логикалық контроллер негізінде басқару жүйелерін, соның ішінде бағдарламалық жасақтаманы құруды өз бетінше жасай алады. Зертханалық стендте FX3U48MR бағдарлама логикалық контроллері қолданылады. Зертханалық жұмыста бағдарлама логикалық контроллерін бағдарламалау үшін Mitsubishi Electric компаниясы өз өнімдерімен бірге жеткізілетін GX Developer пакеті қолданылады. Студентке қойылған міндет – зертханалық стендте құрылған бағдарламалық құралдың жұмысын тексере отырып, бақылау бағдарламасын және оның алгоритмінің диаграммасын жасау. Мақаланың ғылыми жаңалығы - стендте электр кешендерін басқарудың типтік жүйелерінің қасиеттері, өндірістік желілерді басқару жүйелерінің типтік функциялары, автоматтандырылған электр жетегі жүйесін жобалау негіздері оқытылады. Ғылыми мақаланың мақсаты - контроллерлерді Ladder Diagram (LD) тілінде бағдарламалауы және JET-075GT жиілік түрлендіргіші бар PLC негізіндегі тиін торлы роторы бар асинхронды қозғалтқышты басқару жүйесін жасау болып табылады. Ұсынылып отырған стенд - заманауи қуатты жартылай өткізгіш түрлендіргіштерді пайдалана отырып реттелетін асинхронды электр жетектерін зерттеу және практикалық қолдану электромеханикалық кешендердің жоғары тиімділігі мен сенімділігін қамтамасыз ету мүмкіндігін көрсетеді

https://doi.org/10.48081/CDOD9523

2025

Выпуск 1

A hybrid nanogenerator integrates both triboelectric and piezoelectric components into a single device. By doing so, it can harness energy from different types of mechanical inputs more efficiently. When the hybrid nanogenerator is subjected to mechanical motion, both triboelectric and piezoelectric effects are activated. For example, when pressing or sliding motions occur, the triboelectric layers produce a charge due to contact and separation, while the piezoelectric material generates a charge from the mechanical stress applied. The combined effect can produce higher electrical output and improve the efficiency of energy harvesting from a broader range of mechanical motions. In this paper, the novel structure of hybrid triboelectric and piezoelectric nano-generators have been merged to harvest abundant mechanical energy. Ecoflex and PVDF-based hybrid nanogenerator have been proposed to harvest mechanical energy. While Ecoflex synthesized with 0.5% hexachlorofullerene (C60Cl6) is used for the triboelectric layer in the TENG part, 3wt% polymethyl methacrylate (PMMA) integrated with polyvinylidene fluoride (PVDF) matrix is utilized as a dielectric medium in piezoelectric part of the nanogenerator. Efficient hybrid nanogenerator structures were selected and appropriate power converters were used. The hybrid NG's performance in generating electrical microenergy was demonstrated experimentally.

https://doi.org/10.48081/KPSU8339

2025

Выпуск 1

Шымкент қаласының Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы корпустарының бірінің электрлік тұтынуын болжау нәтижелері ұсынылды. Оқу орындарының ерекшелігіне байланысты (оқу жылы аралықта электрлікэнергиясын біркелкі тұтынбауы) электрлік тұтынуды басқару жүйесін жетілдіру қажет. Электрлік энергиясын басқару процесінде шешім қабылдаудың тиімділігін арттыру әдістерінің бірі-жоспарлау. Алайда, жоспарлау нәтижесін қамтамасыз ету үшін, бухгалтерлік есеп пен егжей-тегжейлі талдау қажет. Жыл бойына ай сайынғы тұтыну шығындары туралы деректерді жедел есепке алу кезінде, оқу корпусының электрлік тұтынуын болжау бүкіл мекеменің электрлік тұтынуын жүйелік деңгейде басқаруға мүмкіндік береді. Электрлік энергиясын тұтынуға әсер ететін негізгі фактор-маусымдық. Тұтынудағы маусымдық даму тенденциясын анықтайды, бірақ электрлік энергиясын тұтынудың нақты болжамын құру үшін бір қатар басқа факторларды да ескеру қажет. Мұндай факторларға мыналар жатады: білім алушылар контингентінің азаюына байланысты оқу орнының электрлік тұтынуының төмендеуі, университеттің ғылыми қызметінің төмендеуі, зертханалық жұмыстарды электрлік энергиясын аз тұтынуды талап ететін практикалық және семинарлық сабақтарға ауыстыру. Сондықтан зерттеудің өзекті бағыты электрлік тұтынуды болжаудың қолданыстағы әдістерін бейімдеу және жаңа әдістерін әзірлеу болып табылады. Бұл жұмыстың мақсаты қосымша модель бойынша оқу орындарының электрлік энергиясын тұтынуын талдау және болжау болып табылады. 2023 жылғы электрлік энергиясын тұтынудың нақты деректері бойынша маусымдық ауытқуларды ескере отырып, қосымша модель жасалды. Есептеу Excel бағдарламасының құралдарын қолдану арқылы жүзеге асырылды. Алынған қосымша модель уақыт қатарына байланысты электрлік энергиясын тұтынудың 80% өзгеруін түсіндіреді.

https://doi.org/10.48081/LRKH3337

2025

Выпуск 1