Бұл ғылыми мақалада кілттік коммутаторларды қолдану арқылы синусоидалық кернеу мен шығыс тогының сапасын жақсарту мәселесі қарастырылады. Көпсатылы инвертордың транзисторлары үшін кілттік коммутация бұрыштарын таңдау, олардың бұрмалану коэффициентін төмендету және шығыс кернеуінің синусоидалық формаға барынша жақын болуын қамтамасыз ету мәселелері зерттелді. Сонымен қатар, бұрмалану коэффициентін (THD) төмендету мақсатында коммутация бұрыштарын есептеудің әртүрлі әдістері талданып, зерттелді. Әр әдіс бойынша есептеулер жүргізіліп, нәтижелері салыстырмалы түрде бағаланды. Талдау нәтижесінде тек негізгі ауысу бұрыштарын анықтау қажеттігі анықталды. Транзисторлардың ауысу бұрыштарын есептеу әдістері зерттеліп, олардың ішінде Тең фазалық әдіс (EP), Жартылай эквивалентті фаза әдісі (HEP), Жартылай биіктік әдісі (HN), Тікелей жіберу әдісі (FF) сияқты тәсілдер қарастырылды. Айнымалы ток жүйелерінде қолданылатын негізгі факторлар мен белгілер сарапталды, ал деңгей санына қарай бұрыштар есептелді. Ұсынылған әдістемеге жан-жақты талдау жасалып, оның MATLAB/Simulink бағдарламасындағы маңызды ерекшеліктері зерттелді. Көпсатылы инвертордың транзисторлық кілттері MATLAB/Simulink ортасында модельденді. Бұл мақалада зерттеулер Қазақстан Республикасы Жоғары Білім және Ғылым министрлігінің 2023-2025 жылдарға арналған Ғылыми және ғылыми техникалық жобалар бойынша ғылыми зерттеулерді гранттық қаржыландыру аясында жүзеге асырылған. Жоба тақырыбы: АР19679602 «Жиілік ауысуы жоғары және жоғары кернеуді түрлендіру коэффициенті бар инвертормен қос мақсатты байланыстыратын біріктірілген мультикоптер платформасын жасау» қаржыландыру тақырыбы бойынша жасалған.

https://doi.org/10.48081/WFEC5075

2025

Выпуск 2

Мақалада жылу энергетикалық қондырғыларда отын ретінде өсімдік тектес органикалық қалдықтарды пайдалану әлеуетін бағалау келтірілген. Экономикалық дамыған елдерде ауыл шаруашылығы қалдықтарын пайдалануға талдау жасалды. Сондай-ақ, Қазақстанның, атап айтқанда Павлодар облысының ауыл шаруашылығы ресурстары бойынша әлеуетті бағалау жүргізілді. Қазақстанда өсімдік тектес органикалық қалдықтардың көлемі мен алуан түрлілігі бойынша талдау жүргізілді. Қазақстанның ауыл шаруашылығы қалдықтары бойынша статистикалық деректер келтірілген. Сонымен қатар, Павлодар облысында өнеркәсіптік ауқымда түзілетін ауыл шаруашылығы қалдықтары бойынша әлеуетті салыстырмалы бағалау жүргізілді. Бүгінгі таңда Қазақстан қайталама шикізаттың айтарлықтай қорына (әлеуетіне) ие. Өсімдік тектес органикалық қалдықтарды отын ретінде пайдалану мүмкіндігі жоғары, өйткені оның жылулық құндылығы көмірдің жылулық құндылығымен салыстырылатын, күлдің аздығы және қоршаған ортаға аз шығарындылары бар. Дәнді дақылдарды, әсіресе қарақұмықты өсіру және өңдеу кезінде жеміс қабықтары (қабық, жыныс), ұн (кебек), сабан сияқты тонна қалдықтар пайда болады. Әдетте, бұл қалдықтар егістікте қалады немесе өртеледі. Мақалада жылу энергетикасында өсімдік тектес ауылшаруашылық қалдықтарын отын ретінде пайдалану перспективалары қарастырылады. Ауыл шаруашылығы қалдықтарын пайдалана отырып жылу генерациялау үшін отынды жағу үшін қолда бар қазандық қондырғыларын пайдалану мүмкіндігіне бағалау жүргізілді.

https://doi.org10.48081/KEJU8719

2025

Выпуск 2

Бұл мақалада жоғары ретті бұзылу бақылаушысы (HODO) арқылы сырғымалы режим әдісіне (SMC) негізделген тұрақты магнитті синхронды қозғалтқыштар (PMSM) үшін жақсартылған басқару жүйесі ұсынылған. Мұндай жүйе жүктеме моментінің ауытқуы сияқты сыртқы жағдайларды өзгерту кезінде қозғалтқыш жылдамдығын дәл және дәйекті түрде реттеуге арналған. HODO бақылаушысы пайда болатын бұзылуларды тиімді бағалау мен болжауда шешуші рөл атқарады. Содан кейін HODO бойынша есептелген бұзылулар жылдамдықты басқару циклінде өтеледі, жүйе тұрақтылығын арттырады және қозғалтқыш жұмысына сыртқы әсерлердің теріс әсерін азайтады. Өтпелі өнімділікті жақсарту үшін қосымша әдіс – Switched Output Feedback Control (SOFCL) болып табылады. HODO ұштастыра отырып, бұл шешім жүйеге біліктің бұрыштық орнын қадағалауда жоғары өнімділік пен дәлдікке қол жеткізуге мүмкіндік береді. Сынақ SOFCL және HODO бірге пайдалану қозғалтқыштың стандартты сипаттамаларында жүйенің өтпелі реакциясын 70,44%-ға жақсартатынын көрсетті. Сайып келгенде, ұсынылған басқару жүйесі жоғары дәлдікті, беріктікті және жақсартылған өтпелі реакцияны қамтамасыз етеді, бұл оны ауыспалы жүктеме жағдайларында және басқа сыртқы кедергілер кезінде PMSM өнімділігін жақсарту үшін перспективалы шешім етеді.

https://doi.org/10.48081/GMHA1897

2025

Выпуск 2

Железная дорога является важной частью инфраструктуры общественного транспорта в Казахстане. Железнодорожные сети и услуги представляют собой транспортную систему, удовлетворяющую постоянно растущий спрос на пассажиро и грузоперевозки. Применение такой системы в суровых условиях эксплуатации и нагрузки делает их более вероятными к износу и поломке. Следовательно, постоянный качественный и своевременный контроль за состоянием железнодорожных путей является ключом к успеху в обеспечении безопасности железнодорожных сооружений. Также снижаются затраты на их техническое обслуживание. В современном мире оптоволоконные датчики стали широко использоваться для мониторинга состояния определенных структур. На сегодняшний день в соответствии с физическими характеристиками такие датчики имеют небольшой размер, легкий вес, устойчивы к электромагнитным помехам и коррозии. Волоконно-оптические датчики в режиме реального времени позволяют предотвратить механические проблемы, возникающие на железнодорожных путях. В данной статье рассматриваются основные понятия о волоконно-оптических датчиках, принципы работы, преимущества и недостатки применения в железнодорожной отрасли, инновационные возможности волоконно-оптических технологий и перспективы будущего применения. Также оценивается эффективность использования датчиков, созданных на основе волоконных Брэгговских решеток

https://doi.org/10.48081/ZTOD8461

2025

Выпуск 2

Мақалада 1960 жылдың 1 желтоқсанынан бастап Павлодар индустриалды институтында (ПИИ) оқу процесі басталған күннен бастап Энергетика факультетінің дамуына талдау жасалды. ПИИ кадр мәселесін шешу үшін, атап айтқанда, Ертіс өңіріндегі Павлодарда өнеркәсіптік-энергетикалық және аграрлық секторларындағы экономикасын дамытуға білікті инженерлермен қамтамасыз ету үшін ашылды. Өткен ғасырдың 60-жылдарында ПИИ қалыптасу кезеңінде оқу үрдісінде, зертханалар мен арнайы кабинеттерді, кітапхана қорымен жабдықтауда ғана емес, сонымен қатар өңір кәсіпорындарының бағдарларының өзгеруіне байланысты мамандықтар қорында да тұрақсыз жағдай орын алды. 1976 жылы маусым айында факультет екі факультетке – энергетикалық («Электр станциялары», «Электр желілері мен жүйелері» және «Өнеркәсіптік жылу энергетика» мамандықтары) және өнеркәсіптік кәсіпорындарды электрмен жабдықтау («Өнеркәсіптік кәсіпорындар мен қалаларды электрмен жабдықтау» мамандығы) болып қайта түрленді. Факультеттердің қайтадан кері бірігуі 11 жылдан кейін, яғни 1987 жылдың қыркүйегінде орын алды. 90-шы және 2000-шы жылдарда қайта құру жылдары – ал ол дегеніміз, университет пен факультет құрылымдарына әрдайым өзгеріс енгізген жылдар. Бірақ оған қарамастан факультет өзіндік дәстүрлерді, профессор-оқытушылар құрамының негізгі әлеуетін сақтай алды. Факультет еңбек нарығының қажеттіліктеріне уақтылы жауап бере алатындығын көрсете алды, оған жаңа мамандықтардың ашылу фактілері дәлел бола алады. 2009 жылғы 18 қыркүйекте С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университет. Университеттердің Ұлы Хартиясына қол қойды. Яғни бұл істің нәтижесінде 2010 жылы Қазақстан Болон үрдісінің қатысушысылар қатарына енді. 2014 жылдан бастап әр 5 жыл сайын факультетің мамандықтары халықаралық аккредиттеу рәсімінен сәтті өттіп келді және өтуде де. Қазіргі уақытта білім берудің (бакалавриатта, магистратурада, докторантурада) барлық үш деңгейінде білім беру бағдарламаларында (мамандықтарда) білім беру бағдарын жүзеге асыруға арналған халықаралық сертификаттары бар. Бүгінгі таңда энергетика факультетінің ұйымдық құрылымы деканаттан, 3 кафедрадан (жылу энергетика; электротехника және автоматтандыру; электро энергетика) тұрады. «Энергетика» факультетінде «Электро энергетика» және «Жылу энергетика» мамандықтары бойынша екі диссертациялық кеңесі іске асырылады.

https://doi.org/10.48081/SJEC5176

2025

Выпуск 2

Мақалада дәстүрлі ток қорғанысына тиімді альтернативтік болып табылатын қорғаныс ұсынылған. Металл өзектері бар токтың (ТТ) металды қажет ететін өлшеу трансформаторларын қолданбай, Электр қондырғыларының (ЭҚ) зақымданудан ресурс үнемдейтін релелік қорғанысын (РҚ) құру өткен ғасырдың 60-жылдарында басталды. Бұл трансформаторлар бүгінгі күнге дейін өзекті. Жұмыстың ғылыми жаңалығы–орамалардағы қорғаныстарды құру теориясын одан әрі дамыту. Ол магнит өрісінің (МӨ) индукциясын әр түрлі режимдерде және комплектік тарату құрылғысының (КТҚ) ұяшығының ішіндегі нүктелерде өлшеуге негізделген және олардың мәндері онымен қоректенетін ЭҚ-дағы фазааралық зақымдануды анықтау үшін жеткілікті. Ораманың кернеу датчигі сияқты және қорғаныс конструкциясы ретінде екілік рөлі өте маңызды. Ол ұяшықтың ток өткізгіш шиналарындағы токтар тудыратын МӨ-ға реакция жасайды. Ораманы минималды қашықтықты сақтай отырып, МӨ сезіну үшін ток өткізгіш шинаның жанына орнатады. Зерттеудің мақсаты қарапайым: орамаларда орындалған КТҚ ұяшығына қосылған әртүрлі ЭҚ үшін жаңа, ресурстарды үнемдейтін қорғауды әзірлеу. Бұл қорғаныс қосылған ЭҚ-ны ажыратпай, қондырғыларды қашықтан басқаруға мүмкіндік береді. Мақалада ұяшыққа қосылған ЭҚ зақымданудан қорғауды жүзеге асырудың жаңа конструктивтік шешімі берілген.

https://doi.org/10.48081/MBSO8608

2025

Выпуск 2

Атмосфералық суды жинау (AСЖ) құрылғылары бүкіл әлемде су тапшылығы проблемасын жеңудің тиімді әдстерінің бірі. Атмосфералық суды жинау (AСЖ) құрылғылары су тапшылығымен күресуде маңызды рөл атқара алады. Олар ауадағы ылғалды суға айналдырып, оны тұтынуға жарамды етеді. Бұл технология әсіресе сусыз немесе су тапшылығы бар аймақтар үшін айрықша маңызды. АСЖ жүйелері негізінен конденсация принципіне негізделген, яғни олар ауадан су буын жинап, оны сұйық күйге келтіреді. Атмосфералық суды жинаудың бірнеше әдісі бар, соның ішінде ауа фильтрациясы мен конденсациялау арқылы су жинау әдістері кең таралған. Осы құрылғылардың арқасында тұрғындар ішуге жарамды таза ауыз су алуға қол жеткізе алады, бұл әсіресе дамушы елдер мен су тапшылығын сезініп отырған аймақтар үшін пайдалы болып табылады. АСЖ технологиясының тез дамуы әрі кеңе таралуы әр түрлі үй шаруашылығында, ауыл шаруашылығында АСЖ машиналарын енгізуге айтарлықтай ықпал етеді және өнеркәсіпте қолдана алады. Ауадан су өндіретін атмосфералық суды өндіру технологиялары әлі күнге дейін пайдаланылмаған және бұл мәселені шешудің жаңа балама нұсқасы болуы мүмкін. Дегенмен, бұл технологиялар энергияны көп қажет етеді, бұл олардың өндірісте кеңінен таралуын шектейді. Әртүрлі технологиялардың өнімділігі олардың маңызды өнімділік параметрлері, шектеулері мен жетістіктері тұрғысынан жинақталған және салыстырылған. Осы технологиялардың өсуін тежейтін кейбір өзекті мәселелердің технологиялық шешімдері де анықталып, талқыланады. Осылайша, атмосфералық суды өндіруді зерттеу және оны су тапшылығының мүмкін болатын шешіміне айналдыру үшін үлкен мүмкіндіктер бар. Сондықтан, бұл мақала жаңалығы ретінде қол жетімді технологияларды, зерттеуге және техникалық түсінік беруге бағытталған.

https://doi.org/10.48081/JXZC9924

2025

Выпуск 2

В данной статье анализируются вопросы, касающиеся совершенствования функционирования автоматизированной система электронного документооборота. Осуществлен обзор ключевых этапов обработки входящей информации на примере запросов от исполнительных органов. Выделена и аргументирована необходимость постоянного совершенствования процессов обработки входящих и исходящих документов в рамках автоматизированной системы электронного документооборота для повышения эффективности работы организации. Отмечены основные проблемы, связанные с оптимизацией данной системы. В статье представлена практическая часть, в которой предлагается применение программного продукта. А оптимизация автоматизированной системы электронного документооборота осуществляется через модернизацию уже используемой системы. Данная модель подразумевает под собой дальнейшее совершенствование и модернизацию автоматизированной системы электронного документооборота, это позволяет быстро находить решения под постоянно меняющиеся требования и запросы при работе с входящей и исходящей корреспонденции. Важным моментом всех автоматизированных систем электронного документооборота является гибкость, масштабируемость и возможность системной интеграции. Автоматизация процесса ввода данных с использованием специализированного программного обеспечения существенно снизила рабочую нагрузку на сотрудников, что привело к росту их производительности и сокращению времени, необходимого для выполнения других задач. Также было отмечено уменьшение утомляемости работников, что способствовало более быстрому выполнению оставшихся операций. Полученные результаты подтверждают правильность выбранной исследовательской стратегии, обоснованность теоретических и экспериментальных выводов, а также целесообразность выбора критериев и их сравнительной оценки.

https://doi.org/10.48081/HMII4998

2025

Выпуск 2

Бұл мақалада пайдаланылатын отын қоршаған ортаға тек пайдалы ғана емес, сонымен қатар зиянды әсер ете алады деп қаралған. Қазіргі уақытта Қазақстанда мемлекеттің энергетикалық және экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі көмірдің рөлі мен орны қайта қарастырылуда. Бұл ретте елдің отын теңгеріміндегі көмір үлесінің ұлғаюы терең энергетикалық дағдарыстың туындауынан қорғаудың тұрақтандырушы факторы болып табылады. Алайда көмір отының пайдалану кезінде туындайтын экологиялық мәселелер жаңа экологиялық таза көмір технологияларын әзірлеуді және енгізуді талап етеді. Қоршаған ортаның ластануы халық денсаулығына теріс етеді, бұл бронх ауруларының өсуіне алып келеді. Қоршаған ортаны отынның жану өнімдерімен ластаудың жалпы көлеміндегі энергетикалық кәсіпорындардың үлесі жоғары. Экологияға ең көп зиянды жылу энергетикасы, қара және түсті металлургия, мұнай-газ саласы мен машина жасау кәсіпорындары келтіреді. Бұл мәселенің табиғат қорғау аспектісі болғандықтан, оны шешу үшін қазіргі отынға (көмірге) балама – су-көмір отыны ұсынылады. Бұл отынның осы түріне көшетін кәсіпорындар шығарындыларының құрамының өзгеруіне байланысты. Сондай-ақ, бұл отын жылу электр орталықтарында отын жағу үрдістерін оңтайландыру бойынша ең болашағы зор технологиялық шешімдердің бірі болуы мүмкін. Бұл отын Қазақстанда кеңінен таралған жоқ. Мақалада осы отынның сипаттамалары егжей-тегжейлі сипатталған. Су-көмір отынды жағу тәсілдері қаралды

https://doi.org/10.48081/LGFI6999

2025

Выпуск 2

В условиях необходимости повышения эффективности сжигания низкосортных углей и снижения расхода мазута в энергетике предлагаются различные технические решения. Однако существующие методы, включая повышение тонины помола, подогрев аэросмеси и совместное сжигание угля с мазутом, сопровождаются снижением КПД котлоагрегатов и увеличением вредных выбросов. В данной статье рассматривается инновационный способ безмазутной растопки котлоагрегатов, основанный на использовании газообразного топлива, получаемого при нагреве угля без доступа кислорода. Анализируются существующие методы розжига низкосортных углей, их недостатки и влияние на экологическую ситуацию. Основное внимание уделено перспективным технологиям частичной газификации угля, использующим эффект «обратной тепловой волны». Описаны принципы работы слоевого реактора, обеспечивающего получение газового топлива без образования канцерогенов и других вредных веществ. Внедрение метода частичной газификации угля в слоевом реакторе на основе эффекта обратной тепловой волны обеспечивает производство чистого горючего газа без побочных токсичных соединений. Предложенный метод позволяет исключить использование мазута, улучшить экономические показатели энергоснабжения и снизить экологическую нагрузку за счет сокращения выбросов оксидов серы, азота и углерода.

https://doi.org/10.48081/UKWC6930

2025

Выпуск 2